Symud tuag at Gymru sy'n fwy cyfartal - y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol newydd

Darparwyd yr erthygl hon gan gyfrannwr i'r wefan. Unrhyw farn a fynegir yw barn yr unigolion eu hunain ac nid Llywodraeth Cymru o reidrwydd.

Ysgrifennwyd yr erthygl hon gan Bethan Lloyd a Claire Hardy, Tîm Sector Cyhoeddus Geldards yng Nghymru.

O 31 Mawrth 2021, mae amrywiaeth o gyrff sector cyhoeddus yng Nghymru'n dod yn ddarostyngedig i’r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol newydd yn adran 1 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Gweithredwyd y ddyletswydd gan Reoliadau Deddf Cydraddoldeb 2010 (Awdurdodau sy’n ddarostyngedig i ddyletswydd ynghylch Anghydraddoldebau Economaidd-gymdeithasol) (Cymru) 2021.

Beth yw'r ddyletswydd?

Nod y ddyletswydd yw cefnogi'r aelodau mwyaf agored i niwed yn y gymdeithas, gan ofyn i’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau strategol ystyried sut y gall eu penderfyniadau helpu i leihau anghydraddoldebau sy'n gysylltiedig ag anfantais economaidd-gymdeithasol.

Wrth benderfynu ar sut i gyflawni'r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol, mae'n rhaid i awdurdod ystyried canllawiau statudol Llywodraeth Cymru Cymru sy'n Fwy Cyfartal. Yn y canllawiau hyn, diffinnir anfantais economaidd-gymdeithasol fel

“Byw mewn amgylchiadau cymdeithasol ac economaidd llai ffafriol na phobl eraill yn yr un gymdeithas”

a cheir peth dadansoddiad defnyddiol o sut gall fod anfantais economaidd-gymdeithasol anghymesur ymhlith y rheiny sy'n rhannu hunaniaeth oherwydd eu nodweddion neu brofiadau personol (‘cymuned buddiant’) ac ymhlith y rheiny sy'n rhannu lleoliad daearyddol (‘cymuned lle’).

Pa gyrff y mae'r ddyletswydd hon arnynt?

Dim ond y cyrff cyhoeddus canlynol yng Nghymru sy'n ddarostyngedig i’r ddyletswydd:

Gweinidogion Cymru
Cynghorau sir a chynghorau bwrdeistref sirol
Byrddau iechyd lleol
Ymddiriedolaethau’r GIG
Awdurdodau Iechyd Arbennig (sy'n gweithredu yng Nghymru yn unig).
Awdurdodau Tân ac Achub
Awdurdodau Parciau Cenedlaethol
Awdurdod Cyllid Cymru

Fodd bynnag, mae Llywodraeth Cymru'n annog yr holl gyrff cyhoeddus yng Nghymru i weithredu yn ysbryd y ddyletswydd ac i ystyried y canllawiau statudol wrth wneud eu penderfyniadau.

Goblygiadau cyfreithiol a chamau ymarferol

Mae'r ddyletswydd yn berthnasol i bob penderfyniad o natur strategol a wneir ar 31 Mawrth 2021 neu wedi hynny. Gellir herio unrhyw achos o fethu â chyflawni'r ddyletswydd drwy adolygiad barnwrol, ac felly mae awdurdodau cyhoeddus o bosib yn agored i heriau cyfreithiol gan unigolion neu grwpiau sy'n ystyried yr effeithiwyd yn negyddol arnynt gan achos o fethu â chyflawni'r ddyletswydd.

Er nad oes unrhyw ofyniad adrodd ffurfiol, bydd yn bwysig i'r awdurdodau hynny sy'n ddarostyngedig i’r ddyletswydd greu llwybr archwilio clir i ddangos eu cydymffurfiaeth. Mae canllawiau Llywodraeth Cymru yn annog awdurdodau i integreiddio eu hystyriaeth o'r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol yn eu prosesau cyfredol. Ymddengys fod hyn yn synhwyrol o ystyried y bydd y dull ar gyfer sicrhau bod y ddyletswydd yn cael ei gyflawni yn debygol o fod yn weddol debyg i'r dull y bydd ei angen wrth ystyried yr amcanion llesiant dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a Dyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus yn adran 149 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Felly, mae awdurdodau cyhoeddus yn debygol o gael eu prosesau sefydledig ar gyfer cynnal asesiadau o’r effaith ac ar gyfer ymgysylltu â rhanddeiliaid yn ddefnyddiol ac yn berthnasol mewn cysylltiad â'r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol.

Mae'r canllawiau Cymru sy'n Fwy Cyfartal yn cynnwys rhestr ddefnyddiol o adnoddau y gall awdurdodau gael mynediad iddi am ddata i gefnogi eu dadansoddiad a'u rhesymu ynghylch anfantais economaidd-gymdeithasol.
Os nad ydynt eisoes wedi gwneud hynny, cynghorir awdurdodau cyhoeddus i ddiweddaru unrhyw ganllawiau gweithdrefnol a thempledi adrodd i sicrhau eu bod yn cynnwys cyfeiriadau priodol i'r ddyletswydd newydd, er mwyn ysgogi ystyriaeth briodol i'r holl ffactorau perthnasol a helpu i sicrhau cydymffurfiaeth gan y rheiny sy'n gwneud penderfyniadau strategol.

Bwriad y ddogfen hon yw gweithredu fel trosolwg yn unig o'r gyfraith yng Nghymru a Lloegr ar 25 Mawrth 2021. Nid oes modd derbyn unrhyw gyfrifoldeb am gyfanrwydd neu gywirdeb y nodyn briffio hwn a dylai cyngor proffesiynol gael ei geisio mewn perthynas ag unrhyw fater penodol. Partneriaeth atebolrwydd cyfyngedig yw Geldards LLP sydd wedi'i chofrestru yng Nghymru a Lloegr (OC313172) ac mae’r cwmni wedi'i awdurdodi a'i reoleiddio gan yr Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr. Mae rhestr o aelodau Geldards LLP ar gael i'w gweld yn eu swyddfa gofrestredig yn 4 Cwr y Ddinas, Stryd Tyndall, Caerdydd, CF10 4BZ. Maent yn defnyddio'r gair 'partner' i gyfeirio at aelod o'r bartneriaeth atebolrwydd cyfyngedig neu gyflogai sydd â statws a chymwysterau cyfwerth.