Gofal cymdeithasol - beth sydd wedi ei ddatganoli?
Mae gan Senedd Cymru bŵer i basio deddfau mewn perthynas â lles cymdeithasol, gan gynnwys gwasanaethau cymdeithasol, yn amodol ar y materion a gedwir yn ôl a nodir yn Atodlen 7A i’r Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006. Mae'r materion allweddol a gedwir yn ôl ar gyfer cynlluniau nawdd cymdeithasol (paragraff 130), pwnc y Deddf Iechyd Meddwl 2005 (paragraff 169), magu plant, cyfrifoldeb rhieni, trefniadau plant a mabwysiadu (paragraff 177), ac achosion a gorchmynion o dan Ran 4 neu 5 o’r Deddf Plant 1989 neu fel arall sy'n ymwneud â gofal neu oruchwylio plant (paragraff 178). Fodd bynnag, rhaid dehongli'r materion hyn a gedwir yn ôl yn ofalus ac mae hwy eu hunain yn ddarostyngedig i eithriadau.
Rhwng 2007 a 2011, gallai'r Cynulliad Cenedlaethol (fel yr oedd bryd hynny) ddeddfu drwy basio Mesurau, lle’r oedd y pŵer penodol i ddeddfu ar bwnc wedi ei roi trwy Orchymyn yn y Cyfrin Gyngor o dan y Deddf Llywodraeth Cymru 2006 (a elwir yn orchmynion cymhwysedd deddfwriaethol neu GCD). Gwnaed nifer o Orchmynion Cymhwysedd Deddfwriaethol a Mesurau yn ymwneud â gofal cymdeithasol.
• Mesur Plant a Theuluoedd (Cymru) 2010
• Mesur Ffioedd am Wasanaethau Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2010 (diddymwyd gan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014)
• Mesur Strategaethau ar gyfer Gofalwyr (Cymru) 2010 (diddymwyd gan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014)
Pan ddaeth y Deddf Llywodraeth Cymru 1998 i rym ar 1 Gorffennaf 1999, trosglwyddwyd y pŵer i wneud rheoliadau a phwerau eraill yr Ysgrifennydd Gwladol o dan y prif statudau sy'n ymwneud â gwasanaethau cymdeithasol i Gynulliad Cenedlaethol Cymru. Wrth i’r Deddf Llywodraeth Cymru 2006 ddod i rym, trosglwyddwyd y rhan fwyaf o'r pwerau ymlaen i Weinidogion Cymru. Gyda Gweinidogion Cymru mae’r pŵer i wneud is-ddeddfwriaeth newydd a phŵer i ddiwygio is-ddeddfwriaeth sy'n bodoli eisoes o dan y statudau hynny.
O ganlyniad, dylid darllen yn ofalus y statudau gofal cymdeithasol a ddeddfwyd gan Senedd y DU cyn cychwyn GoWA 2006, ac sy'n dal i fod mewn grym mewn perthynas â Chymru. Bellach bydd y rhan fwyaf o gyfeiriadau at 'yr Ysgrifennydd Gwladol', ond nid pob un, yn golygu 'Gweinidogion Cymru' mewn perthynas â Chymru o ganlyniad i orchmynion trosglwyddo swyddogaethau a wnaed o dan y Deddf Llywodraeth Cymru 1998 a’r swyddogaethau pellach a drosglwyddwyd gan Atodlen 11 i'r Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Y prif orchymyn trosglwyddo swyddogaethau a wnaed o dan y Deddf Llywodraeth Cymru 1998 yw Gorchymyn Cynulliad Cenedlaethol Cymru (Trosglwyddo Swyddogaethau) 1999. Hefyd, lle rhoddwyd swyddogaethau i'r Cynulliad Cenedlaethol (ar y pryd) yn benodol yn Neddfau Senedd y DU rhwng 1999 a 2007, dylai'r darpariaethau sy'n rhoi'r swyddogaethau hynny gael eu darllen fel pe baent yn cyfeirio at 'Weinidogion Cymru' yn rhinwedd trosglwyddo swyddogaethau’r gan Atodlen 11 i'r Deddf Llywodraeth Cymru 2006.
Yn ogystal, datganolwyd y swyddogaeth o ddarparu gwasanaeth cyngor lles i lysoedd teulu i Gymru gan adrannau 35 i 43 o’r Deddf Plant 2004. Gwasanaeth Cynghori a Chynorthwyo Llys i Blant a Theuluoedd (CAFCASS) Cymru, cangen o Lywodraeth Cymru, sy’n cyflawni’r swyddogaeth hon yng Nghymru. Mae'r gyfraith sy'n rheoli sut mae gweithredu'r swyddogaethau o ddarparu cyngor lles a darparu cynrychiolaeth i blant yn y llysoedd teulu wedi’i chynnwys yn statudau cyfraith teulu a rheolau llysoedd Cymru a Lloegr. Y prif statudau cyfraith teulu yw’r Deddf Plant 1989 a’r Deddf Mabwysiadu a Phlant 2002.